W kolejnych badaniach Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej (IPZIN) przeprowadzonych od kwietnia do grudnia 2020 uczestniczyło łącznie ponad 11000 uczniów, rodziców i nauczycieli. Ich wyniki pokazują, że trwający od roku czas epidemii COVID-19 i związany z nim reżim sanitarny (zwłaszcza aspekt izolacji społecznej) prowadzi do coraz większego pogarszania się kondycji psychicznej uczniów. Według ekspertów zjawisko to może się nadal pogłębiać, nawet po wygaśnięciu epidemii.

W końcu 2020 roku 23% badanych chłopców i 36% dziewcząt miało niski wskaźnik indeksu kondycji psychicznej (ogólne samopoczucie oraz psychiczne radzenie sobie z sytuacją), a kolejne 23% chłopców i 24% dziewcząt średni wskaźnik indeksu.Po wielu miesiącach epidemii i nauczania zdalnego mniej niż połowa uczniów dobrze sobie radzi z sytuacją. Widoczne jest, że dziewczęta gorzej psychicznie znoszą trudy związane z przedłużającym się stanem izolacji.Z osłabioną kondycją psychiczną wiąże się podwyższona depresyjność, częściej odczuwane poczucie osamotnienia, irytacji i braku energii, a także większa ilość problemów z nauką zdalną i silniejsze przeżywanie stresu szkolnego.

Badania pokazują, że w czasie epidemii nastąpił ponad 2-krotny wzrost liczby uczniów często doświadczających cyberprzemocy (3 razy lub więcej w okresie ostatniego miesiąca). Zarówno wśród dziewcząt, jak i wśród chłopców wskaźnik ten wzrósł z poziomu 2% do poziomu 5%.

Autorzy raportu informują, że w czasie drugiej fali pandemii, jesienią 2020,lęki rodziców o zdrowie psychiczne dzieci osiągnęły alarmujący poziom. Obawę, że obecna sytuacja negatywnie wpłynie na psychikę dzieci miało ponad 77% rodziców i jest to aż 33% więcej niż wiosną 2020 r. O 23% wzrosła liczba rodzicówobawiających się o uzależnienie dzieci od Internetu (z 53% do 76%), a o 16% obawa rodziców, że ich dzieci nie podołają obowiązkom szkolnym (z 49% do 65%).

 Raport został pozytywnie oceniony przez. Poniżej można zapoznać się z ich ekspertyzą, po kliknięciu w hiperłącze.

• dr hab.n.med. Barbara Remberk, konsultant w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży - recenzja
• dr hab. prof. UAM Michał A. Michalski, Członek Rady Rodziny przy Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej, prezes Fundacji Instytut Wiedzy o Rodzinie i Społeczeństwie - recenzja
• dr Piotr Szczukiewicz Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach - recenzja

Kluczowe wsparcie rodziców, wychowawców i otoczenia

Badania prowadzone w kolejnych fazach epidemii potwierdzają, że kluczowym czynnikiem wpływającympozytywnie na kondycję psychiczną dzieci i młodzieży jest wsparcie najbliższego otoczenia – rodziców, rodzeństwa, dalszej rodziny, rówieśników i nauczycieli. Duże znaczenie mają proste i zwyczajne formy wsparcia, takie jak rozmowy, zainteresowanie samopoczuciem, pomoc w nauce, wspólne żarty czy drobne pozytywne gesty ze strony innych – począwszy od zwykłego uśmiechu, docenienia, komplementu czy emotikona. W rozmowachz dziećmi ważne jest, by nie unikać pytań o to, jak przeżywają one aktualną sytuację. Ważne jest też, by miały poczucie, że zostały wysłuchane i zrozumiane.Co ciekawe, w świetle badań, czynnikiem wzmacniającym kondycję psychiczną i pomagającym w radzeniu sobie z czasem epidemii jest „wspólne granie w gry planszowe”. Robienie czegoś odprężającego wspólnie z innymi – i to nie za pośrednictwem Internetu - jest efektywnym sposobem na podniesienie dzieci na duchu. Warto pamiętać o tym w zbliżającym się okresie świątecznym.

“Jak wspierać uczniów po roku epidemii? Wyzwania i rekomendacje dla wychowania, profilaktyki i zdrowia psychicznego” to pełny tytuł raportu Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej na temat kondycji psychicznej dzieci i młodzieży.

W oparciu o wyniki badań autorzy raportu sformułowali zbiór 14 rekomendacji dla systemu edukacji, których celem jest przeciwdziałanie dalszemu pogarszaniu się kondycji psychicznej uczniów oraz poprawa tej kondycji. W pracy nad rekomendacjami wzięto pod uwagę zaobserwowany w badaniach fakt, że najważniejsze osoby, których zadaniem jest wspieranie uczniów, czyli rodzice i nauczyciele, same także zostały silnie dotknięte psychicznymi skutkami wynikającymi z epidemii (ciągła niepewność sytuacji, obawy i stres, trudności pracy i nauki zdalnej). Znacząco utrudnia to dorosłym sprostanie zwiększonym potrzebom dzieci i młodzieży.

Zawarte w raporcie wnioski z badań i rekomendacje były pomocne przy tworzeniu “Programu wsparcia psychologiczno-pedagogicznego dla uczniów i nauczycieli w pandemii” ogłoszonego w ostatnich dniach przez Ministerstwo Edukacji i Nauki.

Brak działań profilaktycznych w okresie przedłużającego się stanu kryzysowego związanego z epidemią COVID-19 w krótkim okresie doprowadzi do znaczącego pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, a w długim okresie spowoduje także falę wzrostu zachowań ryzykownych i problemów (w tym nadużywania substancji psychoaktywnych, przemocy, uzależnień behawioralnych, itp.). Koszty zdrowotne, rozwojowe, społeczne i finansowe zaniechania wspierających działań wychowawczych i profilaktycznych będą wielokrotnie większe niż koszty przeprowadzenia tych działań - mówi prezes Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej, dr Szymon Grzelak. –W okresie epidemii opracowano programy profilaktyczne, które są dostosowane do aktualnych potrzeb uczniów i do realiów edukacji zdalnej. Jesienią 2020 dwa takie programy („Nawigacja w kryzysie” oraz „Archipelag Skarbów – Wyprawa Odkrywców”)zostały przez nasz Instytut poddane badaniom ewaluacyjnym. Te pionierskie badania wykazały pozytywny wpływ przeprowadzonych działań na kondycję psychiczną uczniów.W najbliższych miesiącach potrzebne jest objęcie jak najszerszej grupy uczniów różnymi formami wsparcia wychowawczego i profilaktycznego. Tylko w ten sposób możemy zapobiec stałemu powiększaniu się grupy uczniów wymagających pomocy specjalistycznej i uniknąć zapaści systemu pomocy psychologiczno-pedagogicznej i psychiatrycznej.
Z naszych badań wynika, że zatroszczenie się o poprawę kondycji psychicznej uczniów przełoży się na poziom przestrzegania zasad sanitarnych.Rekomendacje raportu mają więc nie tylko znaczenie dla zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, ale także na sytuację epidemiczną.

Raport uzyskał pozytywne opinie od wszystkich trzech recenzentów naukowych. W swojej recenzji, dr hab.n.med Barbara Remberk, Konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, pisze: - Gorąco rekomenduję szerokie wykorzystanie rekomendacji i wniosków zawartych w raporcie.

Z pełną treścią raportu można zapoznać się na stronie ipzin.org oraz na stronie Ministerstwa Edukacji i Nauki. Na stronie IPZIN dostępne są także pierwsze publikowane w czasie epidemii raporty (kwiecień 2020) na temat sytuacji i kondycji psychicznej młodzieży: “Młodzież w czasie pandemii” i “Młodzież w czasie pandemii komu jest najtrudniej?”.